1. Os blogs. Información e novo xornalismo

Alguén -que me quere ben- decidiu que nestas xornadas blogueiras fora eu quen conducise un pouco un tema amplo, complexo pero, sobre todo, novo, e que demos en chamar: Información e novo xornalismo. "Novo xornalismo" ¿E que raio é iso?, diredes algúns. Seguramente teredes algunha razón os que pensedes que é unha etiqueta que nos sacamos da manga os xornalistas para definir unha cousa nova que non sabemos definir. Hai algo de certo pero, nesta ocasión -e sen que sirva de precedente- a etiqueta non é mala. En outubro deste ano celebrouse en Valencia un congreso con ese título: I Congreso Internacional de Nuevo Periodismo (no link podedes acceder á páxina do congreso). Vou botar man da definición que eles empregan para explicar este fenómeno: falan dun xeito de xornalismo "vencellado ás novas tecnoloxías da comunicación" e, moi esspecialmente, "á participación dos cidadáns na elaboración dos contidos informativos". Falan tamén dun fenómeno "que se vén revelando nos últimos tempos como imparable e cunha trascendencia que, todo a súa magnitude, aínda non está evaluado". E así é: se durante anos os medios de comunicación saían coma quen di, cada morte de bispo, agora nacen cada hora, incluso cada minuto. Non temos que esquecer que, segundo os datos de Technorati, a día de hoxe son máis de 57 os millóns de blogs que hai no mundo. E cada blog, mellor ou peor feito, non deixa de ser unha nova canle comunicativa ou, se queredes, un novo medio de comunicación; novo xornalismo, a fin de contas. E reparan tamén os colegas valencianos en que estamos nunha era na que se está a difuminar e a redebuxar o binomio tradicional entre emisor e receptor. Hoxe, e grazas ás novas tecnoloxías, un receptor pode pasar a ser emisor cun golpe de click, algo novo, sorprendente e imposible só hai, poñamos, dez anos. E remato este primeiro post con outra reflexión dos colegas valencianos: "O novo xornalismo non coñece aínda os seus límites. Trátase dun xornalismo cidadán que muda a concepción da profesión, xa que un dos pilares da redacción ten que se reconstruír, o editor asume un novo papel porque entra en escena a interactividade". "Como se pode -pregúntantse- xestionar a cantidade de fotografías e información que os cidadáns crean na Rede ou mandan ao xornal coma se foran correspondentes?". E remato agora si esta primeira parte lanzando ao aire unha reflexión: cal é o papel destes "improvisados xornalistas", con que información e formación contan e como se controlan as fontes neste novo medio. Como todo post, este primeiro texto require dos vosos comentarios e da vosa participación, desa interacción da que falamos. Así que me gustaría saber que pensades deste novo xornalismo que tanto parece preocupar (sobre todo, aos editores tradicionais).

2. Do emisor con nome e apelido ao anónimo institucionalizado

Ata o de agora, por moi boa ou moi mala que fora unha información dun medio convencional, detrás dela había unha cabeza visible. Moitas veces, un redator que firmaba a noticia; no peor dos casos, un cabeceiro e unha empresa que se facía responsable do emitido, para ben e para mal. Iso xa non é así. Vamos ver, só con dous exemplos, como cambia o conto segundo quen publique que e onde. Rescatamos unha reportaxe do diario ABC do que seguramente escoitariades falar. Baixo o título "El pesebre de Nunca Máis", o compañeiro xornalista Alfredo Jiménez firmaba unha información coa que se pode estar dacordo ou non, pero en calquera caso, se responsabilizaba das súas afirmacións ao facer unha longa lista na que viña a contar cómo "evolucionaron" -para ben, segundo el- moitas persoas vencelladas á plataforma Nunca Máis despois de que o Goberno de Galicia cambiara de cor. Insisto, como todo traballo xornalístico, é contestable de pés a cabeza. Haberá quen diga que todo é mentira, quen acuse a Alfredo de relatar unha especie de lista negra... o que se queira. Pero o redactor e a súa publicación, ninguén máis, son os responsables desa información, para ben e para mal. Agora mudamos de medio e tecleamos: http://www.quin2006.com, un dos blogs críticos que naceron parellos ao cambio de cor da Xunta. Premendo [neste enlace], chegamos a un post cun contido semellante ao que publica Alfredo en ABC o 24 de setembro, aínda que colgado na rede tres días despois. Baixo o título "Como unta a Xunta a Trinca Maís", de novo se facía una lista de personaxes supostamente beneficiados polo bipartito galego. Sexan certas ou non o sexan as informacións verquidas, tanto por ABC como por Quin2006.com, a diferencia principal entre as dúas novas é evidente: detrás dunha, Alfredo Jiménez e ABC. Detrás da outra.... ¡¡¡Vaya usted a saber!! Aínda que existen maneiras de sabelo, o lector non saben quen fai o blog crítico e, moito menos, quen redacta os seus contidos. Iso sí, hai uns días, o blog demarras tiña rexistradas máis de 40.000 visitas, co que queda claro que a información chegou ao receptor, da igual se estaba firmada ou non, se era certa ou era unha patraña. Con este exemplo só quería reflexionar en voz alta sobre esa novidade que eu chamo o anonimato institucionalizado, para algúns incluso o libelo impune. Sexa malo ou bo, o certo é que está aí, que se incrementa cada día e que, nos guste máis ou menos, teremos que aprender a convivir con el, tanto os emisores da información como os que simplemente recibimos ou recepcionamos noticias. Convídovos a facer comentarios sobre este fenómento tamén novo do anonimato institucionalizado aplicado á inforamción, sempre poñendo por diante que un servidor, libremente, elixiu facer un blog suscribindo os seus contidos con nome e apelido. Respecto, aínda que non comparto, a quen dedice agocharse baixo un cabeceiro máis ou menos orixinal, pero ben agochado, a fin de contas.

3. Novo xornalismo feito por xornalistas vs novo xornalismo feito por non xornalistas

O título fala claro. Hai xornalistas que -e agora veremos os posibles motivos- decidiron crear novos medios na rede, e hai xente que non ten nada que ver con este oficio que eu profeso e que tamén o decidiron, algún cun notable éxito. Logo, estes "intrusos" -e o digo con cariño- ¿pasan a ser xornalistas polo mero feito de redactar e editar un medio de comunicación? Non sei se xornalista é o termo, pero desde logo si que son informadores. Os haberá bos e os haberá malos, igual que hai medios de comunicación cribles e intoxicadores e manipuladores que se agochan detrás das cabeceiras máis diversas. Relamente, cada persoa por sí mesma, desde que aprende a comunicarse, é un medio de información por si mesmo. De curto alcance, se queremos, pero emisor de información en calquera caso. O que fixeron as novas tecnoloxías foi amplificar ese lareta que todos levamos dentro, colocáronnos un altofalante diante da boca para que digamos o que nos pete, verdades ou mentiras, coa seguridade de que seremos escoitados por moita xente. Vouvos poñer varios exemplos de blogs feitos por xornalistas e feitos por "intrusos" -e insisto en empregar este termo con todo o respecto e todo o cariño-.
Este é o blog de Nacho de la Fuente, compañeiro meu en La Voz de Galicia, que vén de gañar o premio Bob's 2006 ao mellor blog en español: La Huella Digital. ¿Que pode levar a un xornalista que traballa arreo as súas horas nun medio de comunicación, a crear outro medio novo, no que terá que invertir moito tempo, moitos esforzos e, incluso, algúns cartos? Coñezo a Nacho e coñezo a outros compañeiros que fixeron o mesmo, eu incluído, e podo afirmar categóricamente que, por enriba de todo, está unha paixón pola profesión. ¿Egocentrismo quizais? Tamén pode ser. ¿Ganas de ser un mesmo, por riba do que che deixe ser a empresa que che paga? Tamén é posible. ¿Rebelión contra un medio no que traballas e que non che deixa contar o que de verdade quererías contar? ¡En ningún caso! E diredes: Estás de coña... Pois non o estou, porque Nacho de la Fuente, coma eu fago en www.rabudo.com ou como fan os meus amigos Fernando Varela en Argallando.net e Manuel Rico en Periodismo Incendiario, suscribimos con nome e apelido todos e cada un dos posts que publicamos, e iso non o faría alguén que quixera enfrontarse abertamente ao medio para o que traballa. En calquera caso, o novo xornalismo permite incluso iso: que o redactor dun medio ataque e morda duramente a man que lle dá de comer amparado no anonimato institucionalizado. Alá cada quen se o fai. Dous datos: La Huella Digital tiña hai nada máis de 150.000 visitas; Manolo Rico anda polas 200.000. Por certo, que aproveito a mención ao blog de Manolo para que vexades como tamén no mundo dos blog manda ás veces o sentido común. Periodismo Incendiario ten uns principios e unha liña editorial, que podedes ler [aquí]. Seguro que teredes moitos comentarios que facer ao que di Manolo. Hai miles de exemplos máis de xornalistas con blog, non teño problemas en pasarvos enderezos.
Antes de rematar, un exemplo dun blog con moito éxito feito por alguén que non é xornalista, senón percebeiro, actor ocasional e outras cousas: o blog de Suso Lista. Aínda que, máis coma min, Suso é un contador de historias, o seu é tamén un medio de indudable contido informativo. ¿Lista é logo un xorna-lista? Cada un pensará o que queira e todos teremos razón. En calquera caso, o seu é un medio máis, co seu cabeceiro, a súa periodicidade, os seus contidos e, sobre todo, os seus lectores que, por certo, son lexión. Deixámolo aquí e agradecerei os vosos comentarios.

4. ¿Que credibilidade teñen os blogs?

Rescato este post ao respecto publicado en La Huella Digital: "Según un estudio de Ipsos MORI, los blogs se han convertido en una fuente de información más fiable que los anuncios de televisión y el marketing por correo electrónico. A pesar de los resultados desiguales en función del país (sólo un 50% de los británicos y un 51% de los españoles dijo estar familiarizado con el concepto blog, frente a un 90% de los franceses), en conjunto los blogs son una fuente de información más fiable (24%) que los anuncios de televisión (17%) y el marketing por e-mail (14%), aunque aún no han adelantado a los periódicos impresos (30%)». [+] Baquia.com .
Son estudios, nin máis nin menos. Quédome con ese dato de que, en fiabilidade, aínda non adiantaron aos xornais impesos. Todo se andará...

5. Outras ideas

Vía Psicobyte: "Un bloguero no es un tipo que generosamente te permite compartir su sabiduría. Un bloguero es alguien que necesita que le leas.". Podemos reflexionar sobre esa frase, se queredes, que igual algo hai. E pasamos a continuación a ver como está a afectar este "novo xornalismo do que estamos falando" á prensa tradicional. Rescato unha nova recente que pode dar unha idea de por onde van os tiros. A introdución podería ser a seguinte: A prensa perde lectores nos Estados Unidos. E como se os americanos se acatarran, todos estornudamos, apliquémonos o conto. E podemos ver algúns exemplos de reaccións das empresas: Vía Arsenio Escolar: "La refundación de 20 minutos". ¿Un apocalíptico o Escolar? Persoalmente, non o creo. Fronte a isto, temos outros casos na prensa galega, como a especialización en contidos de La Voz de Galicia -que cada vez lle dá máis presenza aos lectores, tamén na súa ediciónde papel- ou a xeralización, no caso de El Correo Gallego, da inserción de comentarios que se nos presentan como interactividade pura e dura. ¿Van na dirección axeitada uns e outros? Ninguén o sabe, nin tan siquera eles. E vós ¿que pensades?

6. A modo de epílogo

Para atopar algo de sentido neste mar de ideas, ferveres e pareceres que son os blogs e que é o novo xornalismo, recoméndovos ler as conclusións do congreso de Valencia, e que din así: "La jornada de clausura del I Congreso Internacional de Nuevo Periodismo ha sido inaugurada con la mesa redonda Los retos jurídicos y éticos del Nuevo Periodismo, moderada por el presidente de la FAPE, Fernando González Urbaneja y en la que han intervenido los abogados Enrique Arnaldo, Javier Cremades y el Catedrático de la Universidad Complutense de Madrid, Javier Fernández del Moral.

Durante la mesa, se ha debatido sobre la necesidad de revisar los límites éticos y jurídicos del periodismo en el nuevo panorama comunicativo.

El jurista Enrique Arnaldo ha analizado la relevancia de la libertad de expresión ante obstáculos como la concentración empresarial, la militancia política o el fundamentalismo ideológico que intentan encauzar la libertad de información hacia intereses propios. En este contexto, Arnaldo ha destacado la necesidad de adquirir códigos éticos de autorregulación como una herramienta que le sirva al periodista para lograr desarrollar su actividad profesional con mayores registros de independencia y calidad.

Por su parte, Javier Fernández del Moral ha definido este Nuevo Periodismo como “el periodismo participativo, caracterizado por la accesibilidad universal a las fuentes y el libre acceso de todos los individuos a la información”. Ahora bien, ha matizado que “contrastar y presentar la verdad en este entorno comunicativo implica una mayor exigencia y responsabilidad por parte de los profesionales”.

Javier Cremades ha destacado el cambio estructural que el Nuevo Periodismo ha provocado, “produciéndose ahora una comunicación horizontal en la sociedad, debido al nuevo concepto de micropoder de los individuos, que es su capacidad de participación en la vida pública y social gracias a las nuevas herramientas de las que disponen hoy en día”.

La influencia del Nuevo Periodismo en la sociedad actual

La segunda jornada ha contado también con la presencia del ex director general de la BBC, el periodista Greg Dyke, quien ha analizado la relación entre los gobiernos y los medios de comunicación y ha reflexionado sobre los valores del periodismo, todo ello en una conferencia, La influencia del Nuevo Periodismo en la sociedad actual, presentada por el periodista de Onda Cero y director de Herrera en la Onda, Carlos Herrera.

Durante su intervención, Greg Dyke ha relatado su experiencia profesional en la cadena de televisión BBC, a través de la cual ha afirmado que hoy “no debe existir una relación cómoda entre los medios de comunicación y el partido que está en el poder”. Además, ha añadido al respecto que “lo que los gobiernos y los partidos políticos piden a los medios no es lo mismo que lo que necesita la sociedad, de ahí que surjan conflictos. Es algo inevitable”.

Dyke se ha referido también a las nuevas tecnologías, y en ese sentido, ha asegurado que nos hallamos ante un desafío técnico enorme que nos facilitará el trabajo pero que nos exigirá más compromiso. Así, “la revolución digital ha cambiado el periodismo. Ahora hay más información disponible, pero todos debemos tener acceso a ella y saber dónde encontrarla. Una consecuencia de este cambio tecnológico–ha puntualizado- es la existencia, hoy en día, de una generación que no acude a los medios tradicionales para informarse”.

Por último, Dyke ha explicado que “hay valores periodísticos del viejo mundo que es necesario defender en el Nuevo Periodismo”.

El Periodismo que lucha por abrirse paso

La última mesa redonda del Congreso ha abordado la llegada del Nuevo Periodismo. Para ello, ha contado con la participación de Rafael Jiménez, de Reporteros Sin Fronteras, el periodista Ali Lmrabet y Manuel González Huesa, de Servimedia. Por su parte, César González Antón, Jefe se Informativos de la Sexta, se ha encargado de moderar el debate.

El marroquí Alí Lmrabet, representante del periodismo independiente, ha retratado las dificultades de informar de forma veraz en una sociedad en la que no existe la libertad de expresión. Lmrabet, tras narrar su investigación sobre los refugiados saharauis, por la que el gobierno de su país le ha suspendido en el ejercicio de su profesión durante diez años, ha destacado la importancia de “hacer labor de información y divulgación a través de medios independientes y explicar a los ciudadanos la democracia”.

Por su parte, Rafael Jiménez ha resaltado la función de Reporteros Sin Fronteras en su esfuerzo por buscar mecanismos “que acaben con la impunidad en las agresiones a periodistas” en países donde el informador encuentra obstáculos políticos para llegar a la sociedad. Respecto a los países democráticos, ha señalado que la función del periodista debe centrarse en formar una opinión pública crítica, capaz de discernir entre una información veraz y otra adulterada por el poder.

El director general de la agencia Servimedia, José Manuel González, ha insistido en la influencia de los intereses económicos de los medios de comunicación para obtener beneficios en el uso de las nuevas tecnologías. No obstante, González ha afirmado que, en la forma de elaborar y difundir las noticias, “la tecnología nos va a hacer diferentes pero la información seguirá siendo la misma”. El director de Servimedia ha subrayado que el compromiso social debe ser un motor fundamental que motive a los medios de comunicación.

E eu quédome cunha idea que, á vez, é un desexo: Que non falte nunca, nin tan siquera nestas novas lerias, algo que está por riba dos medios e incluso das mensaxes: o sentido común. Grazas e boas tardes.